【ནང་དོན་གནད་བསྡུས།】 དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་ནང་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་མཚན་ཉིད་དང་ཁྱད་ཆོས་དང་སྦྲེལ་ནས་མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི《རྒྱལ་ཁམས་རིག་པས་བསྐོར་བའི་གཏམ་རྒྱུད་གསེར་གྱི་ཐང་མ》བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཕུལ་དུ་བྱུང་བ་ཞིག་གམ་དུས་རབས་འབྱེད་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཤིག་ཡིན་པར་དཔྱད་ཡོད།
【གནད་འགག་མིང་བརྡ།】 རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ། གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང་། དོན་དངོས།
དང་པོ། རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་མཚན་ཉིད།
མི་རིགས་དང་རྒྱལ་ཁབ་གང་རུང་གི་རྩོམ་པ་པོ་སུ་ཞིག་ལ་མཚོན་ན་ཡང་དུས་རབས་ཀྱི་གོམ་འགྲོས་དང་བསྟུན་ནས་ལྟ་རྒྱ་ཐོས་རྒྱ་ཇེ་ཆེ་དང་མིག་རྒྱ་ཇེ་ཡངས། འདུ་ཤེས་ཇེ་དྲག་ཏུ་སོང་ཚེ་རྩོམ་གྱི་རླབས་རྒྱུན་གསར་པ་འབྱུང་སྲིད། དེ་བཞིན་དུ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ལ་མཚོན་ན་ཡང་རྩོམ་པ་པོས་རང་གི་གསར་རྩོམ་གྱི་ཉམས་མྱོང་གསོག་འཇོག་དང་འཇིག་རྟེན་གྱི་ལྟ་ཚུལ་གསར་པ་དང་། ལོ་རྒྱུས་ལ་ཕྱིར་མིག་བྱས་ཤིང་རིག་གནས་ཀྱི་མཐོང་སྣེ་ནས་འཚོ་བར་ཟབ་ཞུགས་དང་དཔྱོད་ཤེས་ཀྱིས་བསམ་གཞིག་བྱས་ནས་རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་སྣ་ཚོགས་བྲིས་ཤིང་བརྩམས་ཆོས་དེ་དག་རྩོམ་པ་པོས་རང་གི་བརྩེ་དུང་ཁོ་ན་བརྗོད་པའི་ཁྱབ་ཁོངས་ལས་བརྒལ་ནས་ནང་དོན་ཡོངས་ལ་རིག་གནས་ཀྱི་དྲི་ཞིམ་སྟུག་པོས་ཁྱབ་ཅིང་བརྗོད་བྱ་སྣ་མང་ཅན་དུ་བཏང་ཡོད་ལ་དེང་སང་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་སུ་འདིའི་རིགས་ལ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་དུ་ངོས་འཛིན་བཞིན་ཡོད། རྒྱ་མི་རིགས་ལ་མཚོན་ན་དུས་རབས་སྔོན་མའི་ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་བའི་ནང་དུ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་དར་ཁྱབ་ཆེན་པོ་བྱུང་ཞིང་ད་ལྟའི་དུས་སུ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་འབྲི་མཁན་གྱི་རྩོམ་པ་པོའི་དཔུང་ཁག་ཅིག་ཆགས་ཡོད། རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ཡང་ཕལ་ཆེར་འདི་དང་བསྟུན་ནས་བྱུང་བ་རེད། དཔེར་ན་རྒྱ་རིགས་ཀྱི་རྩོམ་པ་པོ་གྲགས་ཅན་ཡིས་ཆིག་ཡཱས་ཀྱི་བྲིས་པའི《རིག་གནས་ཀྱི་འགྲུལ་བཞུད་སྡུག་པོ》（《文化苦旅》）དང《ལོ་སྟོང་གི་ཤུགས་རིང》（《千年一叹》）གཉིས་གཙོ་བྱས་པའི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་མང་པོ་འདུག་ལ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་རྩོམ་པ་པོའི་འཐུས་ཚབ་ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད་པ་དང་། རྒྱ་རིགས་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་གླེང་སྐབས་འདི་མ་གླེང་ན་མི་ཆོག་པའི་ཚད་དུ་ཐོན་ཡོད། གཞན་ད་དུང་རྩོམ་པ་མོ་གྲཊ་ཅན་མ་ལིས་ཧྭ་ཡི《ནུབ་ཕྱོགས་མངའ་རིས་སུ་བསྐྱོད་པ》（《西行阿里》）དང་《རླུང་ལྟ་བུའི་རྣམ་ཤེས》（《灵魂像风》） 《བོད་བྱང་ཐང་གི་ཟིན་བྲིས》（《藏北游历》）སོགས་རྒྱའི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་འཐུས་ཚབ་ཏུ་བགྲང་བཞིན་ཡོད། མདོར་ན་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ནི་རྩོམ་པ་པོ་རྩོམ་རིག་གི་ཁྱབ་ཁོངས་ཁོ་ན་ལས་བརྒལ་ནས་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་དང་འགྲོ་འཆག་ཉལ་འདུག དད་མོས་བཅའ་ཁྲིམས། འདས་པའི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་ལ་བསམ་གཞིག་དང་དོ་ཁུར། དབྱེ་ཞིབ་བྱས་པའི་རིགས་ལ་གོ་དགོས་ཤིང་། ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ་གཉིས་ཏེ་གཅིག་ནི་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་དོན་དངོས་རང་བཞིན་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཚོར་ཉམས་། མཛེས་ཉམས་ཐོན་དགོས་པ་དང་། ཁྱད་ཆོས་གཞན་ཞིག་ནི་བརྗོད་བྱ་ཕུན་ཚོགས་དང་རྣམ་པ་སྣ་མང་ཅན་ཞིག་ཡིན་དགོས། སྤྱིར་བཏང་དུ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ལ་ལྷུག་རྩོམ་ཆེ་བ་དང་། མཁས་པའི་ལྷུག་རྩོམ་སོཊ་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་མི་འདྲ་བ་རེ་མཆིས།
རང་རེ་བོད་ལ་མཚོན་ན་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་གསར་བ་ཞིག་ཡིན་ལ་འདིའི་ཐད་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་བཀོལ་ནས་སྔོན་བྱོན་མཁས་པའི་གསུང་རྩོམ་ལ་དཔྱད་པ་བཏང་བའང་ཧ་ཅང་ཉུང་། ཡིན་ནའང་ང་ཚོས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་སྐབས་སུ་མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ཡུལ་མདོ་སྨད་ནས་ལམ་ལ་ཆས་ཤིང་དེ་ནས་ལྷ་སར་སོང་ནས་རྒྱ་གར་དུ་བརྟོལ་ཅིང་རྩོམ་པ་པོས་གྲ་སྒྲིག་ཡོད་ཅིང་རང་གི་མཐོང་ཐོས་མྱོང་གསུམ་ལ་བརྟེན་ནས་བྲིས་པའི《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང》ལ་ཐེངས་ཤིག་བལྟས་ཚེ། རྩོམ་པ་པོར་ལྟ་རྒྱ་ཐོས་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཡོད་པའི་ཁར་རྣམ་རིག་ཧ་ཅང་ནས་གསལ་བས་རྩོམ་ཡིག་འདི་ལྟ་བུ་ཡག་པོ་ཞིག་བྲིས་ལ། འདི་བྲིས་པའི་གོ་རིམ་ཁྲོད་ནས་རྩོམ་པ་པོས་དཀའ་སྡུག་གང་མང་མྱངས་པ་ང་ཚོས་རྩོམ་འདི་ཀློག་པའི་གོ་རིམ་ཁྲོད་ནས་ཞར་དང་ཞོར་ལ་ཤེས་ཐུབ། རྩོམ་ཡིག་འདི་བྲིས་ནས་ད་ལྟའི་བར་ལོ་འཁོར་བདུན་ཅུ་ལྷག་འགོར་ཟིན་ཀྱང་ང་ཚོས་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་འདིར་ཡང་བལྟ་བསྐྱར་བལྟ་བྱས་་ཚེ་སྔར་བཞིན་གསར་བ་གསར་རྐྱང་གི་རྣམ་པས་ཁེངས་ཤིང་རིག་གནས་ཀྱི་བང་མཛོད་ཆུང་ཆུང་ལྟ་བུར་འདུག རྒྱ་རིགས་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་སྟེགས་སུ་བྱུང་བའི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་དག་དང་གོམ་པ་མཉམ་བགྲོད་བྱེད་ཐུབ་པས་ན་ང་ཚོས་བརྩམས་ཆོས་འདིའི་རིགས་ཀྱི་རིན་ཐང་ངེས་པར་དུ་སྔོག་འདོན་བྱས་ནས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་རྒྱ་ནག་དང་ཐ་ན་འཛམ་གླིང་གི་རྩོམ་རིག་དང་མཐུད་སྦྲེལ（接轨）བྱེད་རྒྱུ་ནི་དོན་ཆེན་ནང་གི་འགངས་ཆེན་ཞིག་ཡིན། དེ་མིན《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང》ལ་ཆ་རྒྱུས་ངེས་ཅན་ཡོད་པའི་ཁར་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་རྨང་གཞི་ལེགས་པོ་ཡོད་པའི་མི་ཞིག་ཡིན་ཚེ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ལ་མཁས་པའི་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་བཏགས་པའང་དོན་ལ་གནས་ཤིང་གཞུང་ལུགས་དང་ཡོངས་སུ་མཐུན་པའང་ཤེས་ཐུབ། ཞོལ་ནས་གོང་གི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་གོ་དོན་དང་ཁྱད་ཆོས་ལྟར《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང》ལ་ཅུང་ཙམ་དཔྱད་པར་བྱའོ༎
གཉིས་པ།《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང》གི་སྤྱི་ཁོག་དང་རྩོམ་འབྲིའི་ཀུན་སློང་།
《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང》བསྡོམས་པས་ས་བཅད་ཆུང་བ་བཅུ་བདུན་ཀྱིས་གྲུབ་ཡོད་པ་དང་དེའི་ནང་ས་བཅད་དང་པོ་ལྷ་ས་ནས་ཕེབས་ཐོན་མཛད་པའི་སྐོར་ཡིན་པ་དང་། གཉིས་པ་རྒྱ་གར་གྱི་ཡུལ་སྤྱིའི་ཆགས་ཚུལ། གསུམ་པ་ཡུལ་མིང་། བཞི་པ་བྱང་ཕྱོགས་གངས་རི་དང་དེ་ལས་འཕྲོས་པའི་དོགས་དཔྱོད། ལྔ་པ་སྔོན་གྱི་གནས་ཡུལ་གྲགས་ཅན་རྣམས་ཇི་ལྟར་ཡོད་པ། དྲུག་པ་སྐྱེས་པ་བུད་མེད་བཟའ་བཏུང་ཡོ་བྱད་སོགས་ཀྱི་སྐོར། བདུན་པ་ཤིང་དང་མེ་ཏོག་སོགས་ཀྱི་ངོས་འཛིན། བརྒྱད་པ་སྔོན་དང་ད་ལྟའི་བར་ཡུལ་སོ་སོའི་ཡིག་རིགས། དགུ་པ་བོད་ཡིག་གི་སྒྲ་སྦྱོར་གྱི་སྐོར། བཅུ་པ་ཆོས་རྒྱལ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་རྡོ་རིང་ཡི་གེའི་སྐོར། བཅུ་གཅིག་གུཔྟའི་རྒྱལ་བརྒྱུད་ཀྱི་སྐོར། བཅུ་གཉིས་པཱ་ལའི་རྒྱལ་བརྒྱུད་ཀྱི་སྐོར། བཅུ་གསུམ་སངས་རྒྱས་འདས་རྗེས་ཀྱི་ལོ་བརྒྱ་ཕྲག་བཅུ་དྲུག་ནས་ད་བར། བཅུ་བཞི་པ་སིངྒ་ལའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སྐོར། བཅོ་ལྔ་པ་སྔོན་དུས་བོད་པ་རྣམས་ཀྱི་གནས་བབ་དང་ཚུལ་ལུགས་ཇི་ལྟར་ཡོད་པ། བཅུ་དྲུག་པ་མུ་སྟེགས་པའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྐོར། བཅུ་བདུན་པ་མཇུག་རྩོམ་བཅས་ཡིན་ནོ།།
དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང》ནི་བོད་རབ་བྱུང་བཅུ་དྲུག་པའི་ཤིང་ཕོ་ཁྱིའི་ལོ་སྟེ་སྤྱི་ལོ1934ལོ་ནས་བཟུང་སྟེ་འབྲི་འགོ་བརྩམས་པ་དང་རྩོམ་ཧྲིལ་པོ་འགྲུལ་བཞུད་པ་ཞིག་གི་མཐོང་སྣེ་ནས་མགོ་བརྩམས་ནས་བྲིས་པ་ལས་ཁང་བའི་ནང་བསྡད་དེ་རྟོག་བཟོ་དང་སེམས་ལ་གང་ཤར་ཤར་དུ་བྲིས་པ་ཞིག་མིན་པ 《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང》ལ་བལྟས་མྱོང་མཁན་ཅིག་ཡིན་ཚེ་གསལ་བོ་ཤེས་ངེས། སྤྱིར་བཏང་དུ་བརྗོད་ན་རྒྱ་གར་དང་བོད་གཉིས་ལ་རིག་གནས་ཀྱི་ཐད་ནས་ཤ་ཁྲག་ལྟ་བུའི་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཅིང་རྒྱལ་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་ནས་ད་ལྟའི་བར་རྒྱ་གར་དང་བོད་གཉིས་ཀྱི་རིག་གནས་འབྲེལ་འདྲིས་ཀྱི་བཞུར་རྒྱུན་རིང་མོ་ཆད་མ་མྱོང་ཞེས་བརྗོད་ཆོག རྩོམ་ཡིག་འདི་བྲིས་པའི་ཀུན་སློང་གི་ཆ་ནས་བརྗོད་ནའང་སྟེས་དབང་དང་གློ་བུར་བ་ཞིག་མ་ཡིན་པར་རྩོམ་པ་པོས “ཁོ་བོ་གཞོན་ནུ་ཞིག་ནས་རྒྱ་གར་གྱི་ཡུལ་དེར་ལན་གཅིག་སླེབས་ན་སྙམ་པ་ཡང་ཡང་ཡོད་ཅིང” ཞེས་ཁོང་ལོ་ཆུང་བྱིས་པའི་དུས་ནས་རྒྱ་གར་དུ་འགྲོ་འདོད་ཡོད་པ“ཡང་ཡང”ཞེས་པའི་ཚིག་འདི་ལས་རྗེན་པར་བསྟན་ཡོད་པ་དང་རྗེས་སུ་ལྷ་སར་སོང་ནས་ལོ་བདུན（1927—1934）འགོར་རྗེས་ར་ཧུ་ལར་འཕྲད་དེ་གོ་སྐབས་དེ་འདོད་ཐོག་ཏུ་བྱུང་བ་རེད། འགྲུལ་བཞུད་ཀྱི་ལམ་བུ་དེའང་ཐོག་མར་འཕན་ཡུལ་དང་རྭ་སྒྲེང་སོགས་སུ་སོང་སྟེ་གནས་འགངས་ཆེན་དེ་དག་གི་གནས་ཚུལ་ལ་རྒྱུས་ལོན་ཕྲན་ཙམ་བྱས་རྗེས་རྒྱ་གར་དུ་ཕྱིན（1934—1945）ནས་ལོ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་རིང་དེའི་ཕྱི་སྣོད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་དང་ནང་བཅུད་ཀྱི་སེམས་ཅན་ཏེ་ཡུལ་སྤྱིའི་ཆགས་ཚུལ་དང་མིང་བཏགས་ཚུལ། བྱང་ཕྱོགས་གངས་རི་དང་དེ་ལས་འཕྲོས་པའི་དོགས་དཔྱོད། སྔོན་གྱི་གནས་ཡུལ་གྲགས་ཆེན་རྣམས་ཇི་ལྟར་ཡོད་པ། སྐྱེས་པ་བུད་མེད་བཟའ་བཏུང་ཡོ་བྱད་སོགས་ཀྱི་སྐོར་ཇི་བཞིན་དུ་བྲིས་ཡོད་པས་བོད་ཀྱི་དངོས་བྲིས་རྩོམ་རིག་གི་ཕྱོགས་ནས་བརྗོད་ན་ཡང་དོན་སྙིང་ཆེན་པོ་ལྡན།
གསུམ་པ། 《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང་》གི་ཁྱད་ཆོས།
《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང》ནི་རྩོམ་པ་པོ་རི་ཆུ་སྟོང་ཕྲག་བརྒལ་ནས་གནའ་བོའི་དཔལ་ཡོན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་བཞིའི་གྲས་ཀྱི་གཅིག་སྟེ་རྒྱ་གར་ནི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་སྤྱི་དང་ལྷག་པར་དུ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ལྟ་བུར་གྱུར་པའི་ཡུལ་གྲུ་དེ་དང་། བལ་བོ། ཨོ་རྒྱན་ཡུལ་བཅས་ཀྱི་མཛེས་སྡུག་དང་ལོ་རྒྱུས་བརྗོད་ཞོར་དུ་མི་རིགས་སོ་སོའི་རིག་གནས་ཀྱི་འདྲ་ས་དང་མི་འདྲ་ས་དེའང་བསྡུར་པའི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་འུ་ཅག་ལ་ཇི་མ་ཇི་བཞིན་དུ་ངོ་སྤྲོད་བྱས་ཡོད་པ་རེད། ངོ་མ་བརྗོད་ན་སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་བདུན་པའི་དུས་སུ་བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་པ་ཆེན་པོ་ཐོན་མི་རྒྱ་གར་དུ་སོང་བ་ནས་བཟུང་བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་པ་དང་མཁས་པ། ཚོང་པ་སོགས་རྒྱ་གར་དུ་སོང་བ་ཧ་ཅང་མང་ལ། དེ་དག་གིས་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་དང་ཚོང་ཟོང་ཉོ་བསྡུ། ལོ་ཙཱ་སོགས་ཀྱི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་མི་རིགས་དེའི་ཆབ་དཔལ་རིག་གསུམ་བོད་ལ་མཚམས་སྦྱོར་རབ་དང་རིམ་པ་བྱས་ཡོད་པ་ཚང་མས་ཤེས་གསལ་ལྟར་རེད། ཡིན་ན་ཡང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་ཐབས་མི་འདྲ་བ་དང་ཕྱོགས་མི་འདྲ་བར་བརྟེན་ནས་མཛེས་སྡུག་དང་དཔལ་ཡོན་གྱི་རྒྱ་གར་དང་། རྒྱལ་ཕྲན་དེ་དག་གི་གནས་ཚུལ་དངོས་ལྷུག་པའི་ལམ་ལ་བརྟེན་ནས་ང་ཚོར་ཇི་བཞིན་དུ་མཚམས་སྦྱོར་བྱས་ཡོད་པ་རེད། དེ་བས《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང》ནི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཕུལ་དུ་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པར་འདོད་པས་ན་ཞོལ་ནས་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་འདིའི་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་པར་བྱ་སྟེ།
གཅིག དོན་དངོས་རང་བཞིན།
དོན་དངོས་རང་བཞིན་ནི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཚེ་སྲོག་ལྟ་བུ་ཡིན་ལ་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་འདིའི་ཁྱད་ཆོས་དང་པོའང་ཡིན། རྩོམ་ཡིག་ལས“དེ་ནས་བཀྲས་ལྷུན་བརྒྱུད་དེ་ཞ་ལུར་སླེབས། རི་ཕུག་ཏུ་མཇལ། ཀུན་མཁྱེན་བུའི་གཟིམ་ཤག་དེ་ཀ་བ་གཅིག་གི་ས། ཞལ་བ་ལ་མཚོན་ཀྱང་མེད་པ། སྒོ་ནས་འོད་འོངས་པ་མ་གཏོཊ་སྐར་ཁུང་ཡང་མ་བཏོད་པ། ད་ལྟའི་གྲྭ་རྐྱང་དཀྱུས་མ་ཚོ་ཡང་སྡོད་མི་སྤྲོ་བ་དེ་འདྲ་ཞིག་རེད།” ཅེས་རང་གི་མཐོང་སྣང་དུ་གྱུར་པའི་ཀུན་མཁྱེན་བུའི（1290 — 1364）ཁང་མིག་ཆུང་ཆུང་དེ་ཡིག་འབྲུ་ལྔ་བཅུ་ལྷག་ལ་བརྟེན་ནས་འུ་ཅག་གི་མཐོང་ལམ་དུ་ཇི་བཞིན་དུ་བསྟར་ཡོད་པ་དང་། ཚིག་དུམ་འདི་ལས་ང་ཚོས་ཀུན་མཁྱེན་བུའི་ཆེས་བབ་ཆགས་ཀྱི་འཚོ་བ་དང་ཐོས་བརྩོན་གྱི་སྙིང་སྟོབས། ཆོས་ལུགས་པ་རྣམས་ཀྱི་འདོད་ཆུང་ཆོག་ཤེས་ཀྱི་བསམ་བློ་ཤེས་ཐུབ་པར་མ་ཟད། སྔོན་བྱོན་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱི་མཁས་པ་སློབ་པའི་དུས་ན་སྡུག། བདེ་བར་སྡོད་ལ་མཁས་མི་སྲིད།། ཅེས་པའི་རིག་གནས་སློབ་སྦྱོང་ལ་བཅངས་པའི་གནས་ལུགས་ཟབ་མོ་དེའང་ཚིག་ཤུགས་ལས་ཤེས་ཐུབ། དེ་ཡང་རྩོམ་པ་པོ་རྒྱ་གར་དུ་ཐོག་མར་བསླེབས་དུས་མིག་ལམ་དུ་ཤར་བ་ནི“ཤིན་ཏུ་མཐོ་ཞིང་རྩེ་མོ་ནམ་མཁར་སྙེགས་པའི་རི་བོ། ཀུན་ནས་དམའ་ཞིང་མེ་ལོང་གི་ངོས་ལྟར་མཉམ་པའི་ཐང་། པདྨའི་མདངས་དང་ལྡན་ཅིང་མཛེས་ལ་སྐྱིད་པའི་རྗེ་རིགས། སོལ་བའི་ཁ་དོག་འཛིན་ཅིང་། བཀྲེས་ཤིང་ཕོངས་པའི་དམངས་རིགས། སྲོག་ཆཊ་གྲོཊ་སྦུར་ཙམ་ལ་ཡང་འཚེ་བ་སྤངས་པའི་སྙིང་རྗེ་ཅན་གྱི་བསྟན་པ། མི་རྟ་གླང་གསུམ་བསད་པའི་ཁྲག་གིས་མཆོད་སྤྱིན་ལས་ཐར་བ་འཚོལ་བའི་ཆོས་ལུགས། རྔ་མོང་གི་རྒྱབ་དང་འདྲ་བའི་མྱ་ངམ་གྱི་རི་ཐང་། རྨ་བྱའི་མགྲིན་པ་ལྟ་བུའི་ཆུ་གླིང་སྐྱེད་ཚལ་སོགས་བཟང་ངན་གྱི་མཐའ་ལ་གནས་པའི་དངོས་པོ་སྣ་ཚོཊ་པ། རྩིས་ཀྱི་རས་གཞི་ལྟར་བཀྲ་སྟེ། དེ་ཡང་གླིང་སྤྱིའི་དབྱིབས་ནི་ཟུར་གསུམ་སོག་པའི་དབྱིབས་དང་འདྲ་བ” ཞེས་རྩོམ་པ་པོས་རྒྱ་གར་གྱི་ཡུལ་ལྗོངས་ང་ཚོར་མཚམས་སྦྱོར་བྱེད་དུས་མེ་ལོང་ལྟ་བུའི་ཐང་། པདྨའི་མདངས་འཛིན་པའི་རྗེ་རིགས། སོལ་བ་ལྟ་བུའི་དམངས་རིགས། སྲོག་ཆགས་གྲོགས་སྦུར་ཙམ་ལའང་གནོད་པར་མི་བྱ་བའི་བསྟན་པ། རྔ་མོང་གི་རྒྱབ་ལྟ་བུའི་རི་ཐང་། རྨ་བྱའི་མགྲིན་པ་ལྟ་བུའི་གླིང་ག སོག་པའི་དབྱིབས་ལྟ་བུའི་རྒྱ་གར་གྱི་ཡུལ་ང་ཚོར་གསོན་ཉམས་ལྡན་པའི་དཔེ་ལ་བརྟེན་ནས་ཇི་མ་ཇི་བཞིན་དུ་མཚམས་སྦྱོར་བྱས་ཡོད་པས་རྒྱ་གར་ལ་སོང་མ་མྱོང་བ་ཞིག་གིས་ཀྱང་རྩོམ་འདིར་བལྟས་མ་ཐག་བག་ཆགས་ཅུང་ཙམ་ཡོད་པ་རེད། ལྷག་པར་དུ་རྒྱ་གར་གྱི་སའི་སྤྱིའི་དབྱིབས་ནི་ཟུར་གསུམ་སོག་པའི་དབྱིབས་ལྟ་བུར་ངོས་འཛིན་བྱས་པ་དེའང་དོན་དངོས་དང་ཡོངས་སུ་མཐུན། དེ་བཞིན་དུ་ང་ཚོ་བོད་ནས་འདོད་འཇོ་བ་ཞེས་དུས་རྒྱུན་དུ་བརྗོད་བཞིན་ཡོད་ཀྱང་ཡང་སྙིང་ག་འདྲ་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ་བོ་ཤེས་ཐུབ་མེད། རྩོམ་ཡིག་ལས“བ་གླང་ནི་དུད་འགྲོ་མཆོག་ཡིན་པས་ལག་པས་བརྡུང་བ་ཙམ་ཡང་མི་རུང་། བུད་མེད་རྣམས་ཀྱི་སྐྲ་ཡང་བ་གླང་གི་གཅིན་གྱིས་བཀྲུ། ལོ་རེ་བཞིན་དུས་སྟོན་ཞིག་གི་སྐབས་བ་གླང་རྣམས་ཀྱི་སྐེ་ལ་མེ་ཏོག་གི་ཕྲེང་བ་གཡོགས་ཤིང་། ཕག་ལེ་ནས་གཅིན་ཅུང་ཟད་རེ་ཀུན་གྱིས་འཐུང་། ཞེས་དང་། ཡང་དེ་ལས“སོ་ཤིང་མ་འབྱོར་ན་བ་ལང་གི་ལྕི་བས་ཁ་བཀྲུ་བ་སོགས་གསུངས་པ་དེ་ཡིན།” ཞེས་དང་། ཡང“ཕལ་བ་སྟོང་ལས་བྲམ་ཟེ་གཅིག་གཙང་། དེ་སྟོང་ལས་བྲམ་ཟེ་བུད་མེད་གཅིག་གཙང་། དེ་སྟོང་ལས་བྲམ་ཟེའི་གཞོན་ནུ་མ་གཅིག་གཙང་སྟེ། དེ་ནི་བ་དམར་མོ་ཞིག་དང་མཉམ་ཟེར་ཏེ་འདིས་ལེགས་པར་གོ་ནུས།”ཞེས་སོགས་གཅིག་ལས་གཅིག་ཁ་གསལ་ཞིང་དྲང་བདེན་གྱི་སྒོ་ནས་ང་ཚོར་བ་གླང་ལ་རྒྱ་གར་པ་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱུ་མཚན་ཅིའི་ཕྱིར་འདོད་འཇོ་བ་ཞེས་བརྗོད་པ་མཚམས་སྦྱོར་བྱས་ཡོད་པ་རེད། རྒྱ་གར་པ་རྣམས་ཀྱིས་བ་གླང་ལ་བརྩི་འཇོག་ཚད་མེད་བྱེད་པ་དེ་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་དང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་དངོས་སུ་མཐོང་བ་དེས་བདེན་དཔང་བྱེད་ཐུབ་པར་མ་ཟད། རིག་གནས་སྐྱེ་ཁམས་རིག་པ་སྨྲ་བ་མ་ཝུན་ཧ་རིས་སིས（Marvin Harris） 《母牛、猪、战争和妖巫：人类文化之谜》 ཞེས་པའི་ནང་དུ་རྒྱ་གར་པ་རྣམས་བཀྲེས་ལྟོགས་ཀྱིས་འཆི་ལམ་དུ་དེད་ཀྱང་བ་ཤ་མི་བཟའ་བའི་ཤར་ཕྱོགས་པའི་འཚོ་བའི་རོལ་སྟངས་ལ་དབྱེ་ཞིབ་ཞིབ་མོ་བྱས་ཡོད་པ་རེད། རྩོམ་པ་པོས་རྒྱ་གར་གྱི་བུད་མེད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་སྐོར་གླེང་དུས་ཀྱང་དངོས་བྲིས་ཀྱི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་ལྭ་བའི་ཁ་དོག་དང་གྱོན་སྟངས། གདོང་གི་རྣམ་འགྱུར། འགྲོ་སྟངས། མཛེས་བྱེད་སྟངས་སོགས་རེ་རེ་བཞིན་བྲིས་ཡོད་དེ་དཔེར་ན“རྒྱ་གར་བའི་བུད་མེད་རྣམས་རྣམ་འགྱུར་ཤིན་ཏུ་ཆེ། ཚིག་གཅིག་སྨྲ་བའི་བར་ལ་ཡང་། མིག་གཡས་ནས་གཡོན་ཏུ་བལྟ། མགྲིན་པ་གཡས་སྐྱོག་གཡོན་སྐྱོག་བྱེད། འགྲོ་བའི་ཚེ་རོ་སྟོད་རོ་སྨད་སྐེད་པ་ཐམས་ཅད་གཅུ་ཞིང་རྩྭ་ཡི་སྒྱེ་མོ་འཕུར་བ་བཞིན་དུ་འགྲོ།”ཞེས་པ་ལྟ་བུས་ཀྱང་ང་ཚོའི་མིག་ལམ་དུ་དེང་སྐབས་བཪྙན་འཕྲིན་དང་གློག་བཪྙན་དུ་འཆར་བཞིན་པའི་རྒྱ་གར་གྱི་གཞོན་ནུ་མ་རྣམས་དབང་མེད་དུ་འཆར་ཡོང་ངེས། དེ་མིན་སློབ་དཔོན་དབྱུག་པ་ཅན་གྱི“དཔུང་བ་འཁྲི་ཤིང་ལག་པ་ནི།། པདྨ་རྐང་པ་ཡལ་འདབ་གཡོ།།”（བསྡུས་གཟུགས་ཀྱི་རྩ་བའི་དཔེར་བརྗོད）ཞེས་རྒྱ་གར་གྱི་བུད་མེད་དེ་རྣམས་ནི་མཉེན་ལྕུག་ལྡན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་དཔུང་བ་ཁྲི་ཤིང་དང་། ལག་པ་མེ་ཏོག་པདྨ། རྐང་པ་ཡལ་འདབ་ཀྱི་གཟུགས་སུ་བཀོད་པའི་མཐར “གཡོ”ཞེས་པའི་བྱ་ཚིག་གིས་མཚོན་པར་བྱས་ཤིང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་མིག་གིས“གཡས་ནས་གཡོན་ཏུ་བལྟ”བ་དང་། “མགྲིན་པ་གཡས་སྐྱོག་གཡོན་སྐྱོག་བྱེད”པ། མཇུག་མཐར་“གཅུ”ཞེས་པའི་བྱ་ཚིག་གིས་རྒྱ་གར་གྱི་བུད་མེད་རྣམས་ཀྱིས་མཉེན་ལྕུག་དང་སྒེག་ཉམས་ཀྱི་ལུས་གཟུགས་གསོན་ཉམས་ལྡན་པའི་ངང་ནས་མཚོན་པར་བྱས་ཡོད། གོང་གི་དཔེ་འདི་དག་ལས་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་དོན་དངོས་རང་བཞིན་ཇི་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་པ་ང་ཚོས་རོབ་ཙམ་ཤེས་ཐུབ་ལ་ཡང་ཅིག་བརྗོད་ན་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་དོན་དངོས་རང་བཞིན་ནི་རྩོམ་པ་པོས་རང་གི་དངོས་སུ་མཐོང་བའི་བྱ་དངོས་དེ་དག་བརྩེ་དུང་ངོ་མར་བརྟེན་ནས་ཡིག་ཐོག་ཏུ་ཇི་བཞིན་དུ་བཀོད་པ་ཞིག་ཡིན།
གཉིས། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཚོར་ཉམས་དྲག་པོ།
ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཚོར་ཉམས་ལྡན་པ་ནི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་ལ་ལྷུག་རྩོམ་འདིའི་མིག་ཟུང་ལྟ་བུ་ཡིན་པས་ཁྱད་ཆོས་གཉིས་པར་བཞག་ཆོག འདིའི་ལོ་རྒྱུས་ནི་རིག་གནས་དང་ཡི་གེ བསམ་བློ་སོགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སམ་འགོ་ཁུངས་ལ་གོ་ཆོག《 གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང 》གི་གོ་རིམ་ཧྲིལ་པོའི་ཁྲོད་རྩོམ་པ་པོས་ཡུལ་རྒྱ་གར་འབྲི་བཞིན་ཡོད་ཅིང་མི་རིགས་མི་གཅིག་པ་གཉིས་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་མཚུངས་ཆོས་དེ་ནམ་ཡང་འགྲུལ་བཞུད་ཀྱི་ཁྲོད་ནས་ཞིབ་བསྡུར་གྱི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་བརྗོད་བཞིན་ཡོད་དེ་དཔེར་ན་བལ་བོའི་སྐོར་གྱི་གནས་ཚུལ་འབྲི་དུས་ཁོ་ཚོས་ནུ་བོ་ལ། “ནོ་བོ”དང་། མེ་ལ “མེ”། ལག་པར “ལག” ལྔ་ལ “ང”། དགུ་ ལ“གུ”ཟེར་བ་དང་། ཤིང་ཏ་ལའི་ལོ་མའི་སྐོར་གླེང་སྐབས་རྒྱ་གར་པའི་ཆོས་ཕྲ་ལ་རིང་བའི་ཤིང་ཏ་ལའི་ལོ་མའི་སྟེང་བྲིས་པའི་སྲོལ་དེས་རང་རེའི་བོད་ཀྱི་ཆོས་དཔེ་རྣམས་ཀྱང་ཕྲ་ལ་རིང་བའི་ཤོག་བུ་སྟེང་འབྲི་སྲོལ་དར་ཡོད་པ་ར་སྤྲོད་བྱས་པ་དང་། ད་དུང་རྩོམ་པ་པོ་ཨོ་རྒྱན་ཡུལ་ལ་ཐོན་དུས་དེའི་རྣམ་པ་ཇི་འདྲ་ཡིན་སྙམ་ན“འོན་ཀྱང་མི་རྣམས་དཔའ་ཞིང་རང་བཞིན་དྲང་། མཐོང་ཚད་ལ་གདུག་རྩུབ་ཆེ་ཡང་། མགྲོན་པོ་དང་གྲོགས་ལ་བཀུར་བསྟི་ཆེ། ཕོ་མོ་གཉིས་ཀ་གཟུགས་བྱད་ལེགས་ཤིང་ཤ་མདངས་དཀར། ཡུལ་འདི་པའི་ཁང་པ་རྣམས་འུ་ཅག་བོད་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་དང་ཤིན་ཏུ་འདྲ། འཕྲོག་འཛིན་དང་ནང་དམེ་བྱེད་པ་སོགས་ནི་རེབ་ཀོང་ལས་ཉུང་ཞིང་། བིས་མདོ་ལས་མང་བ་ཙམ་ཡིན།”ཞེས་བསྡུར་བའི་ཐབས་ལ་བརྟེན་བྲིས་ཡོད་པ་དང་། “ལྷག་པར་དུ་མཎིཀཎྡན་བྱ་བའི་མིང་གྲོང་ཁྱེར་དེར་མཁའ་འགྲོ་མང་ཟེར་ནས་འགྲོ་བ་ཡང་འཇིགས་པར་བལྟ། མཁའ་འགྲོ་མ་ནི་རང་རེའི་སེམས་ལ་འཆར་ཚུལ་དང་ཡེ་མི་འདྲ། བུད་མེད་ངན་སྔགས་ཤེས་ཤིང་མི་ཤ་ཟ་བ་སོགས་བྱེད་པའི་མ་རུང་མཐར་ཐུག་ཤིག་ལ་འདོད། སྔོན་གྱི་ལོ་ཙཱ་བ་རྣམས་ཌཀིནི་བྱ་བའི་ཚིག་དེ་ཁྲ་མེན་མར་བསྒྱུར། ཡ་མཚན་པ་སྤྱོད་འཇུག་ཏུ་བྱད་པ་དེ་བཞིན་སྲིན་པོ་རྣམས” ཞེས་རིག་གནས་བརྗེ་སྤོར་གྱི་ཁྱད་པར་དང་འགོ་ཁུངས་འཚོལ་བསྙེག་ཡང་དག་བྱས་འདུག་ཡང་དཔེར་ན། “རྒྱ་གར་པ་རྣམས་ལྷམ་གྱོན་ཏེ་གནས་ཁང་དུ་འགྲོ་བ་སོགས་མི་བྱེད་པས་ལྷ་རྣམས་ལ་ལྷམ་ཡོད་པ་གཅིག་ཀྱང་་མེད། ཁའི་ཟུར་གྱི་སྨ་ར་ལས་ཨག་ཚོམ་རིང་པོ་འཇོག་པ་རབ་བྱུང་དཀའ་ཐུབ་པའི་སྲོལ་ཁོ་ན་ཡིན་པས། རང་རེའི་ཁྲོ་བོ་རྣམས་ལ་ཡང་ཨག་ཚོམ་རིང་པོ་ཅན་མེད། དོར་མ་གྱོན་པ་ཡང་མེད། སློག་པ་གྱོན་པ་ཡང་མེད། གླང་པགས་སོགས་གྱོན་ཚེ་ཡང་། སྤུ་ཕྱིར་བསྟན་ནས་གྱོན་པ་མ་གཏོགས་བོད་ཀྱི་མི་བཞིན་སྤུ་ནང་དུ་བསྟན་ནས་མི་གྱོན”། ཞེས་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་རིག་གནས་ལས་ལྷ་སྐུའི་བཞེངས་སྲོལ་གྱི་ཐད་ནས་ཀྱང་བོད་མི་རྣམས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ནས་འདྲ་ས་དང་མི་འདྲ་ས་གང་འདྲ་ཡོད་པ་སོགས་ཧ་ཅང་མང་ལ། ང་ཚོས་གོང་གི་ཚིག་དུམ་འདི་བཀླགས་མ་ཐག་བོད་ཀྱི་དགོན་སྡེ་སྟོང་ཕྲག་གི་གྱང་ལྡེབས་སུ་ཡོད་པའི་ལྷ་སྐུ་རྣམས་ཀྱང་རྒྱ་གར་གྱི་ལུགས་ཇི་བཞིན་དུ་བཞེངས་པ་གསལ་བོར་ཤེས་མོད། འོན་ཀྱང་མི་འདྲ་ས་ཉག་གཅིག་ཡོད་པ་ནི་ས་གནས་དང་དྲོ་གྲང་གི་དབང་གིས་པགས་པའི་རིགས་གྱོན་ཚེ་རྒྱ་གར་བས་སྤུ་ཕྱིར་བསྟན་ཏེ་གྱོན་པ་དང་རང་རེའི་དེ་ལས་ལྡོག་པ་དེ་ཡིན། དེ་མིན་ད་དུང“སྟོད་མངའ་རིས་དང་རྒྱ་མཚམས་ཀྱི་མཐའ་ན་གནས་པའི་ཡུལ་ཆུང་མང་པོ་ཞིག་གི་སྐད་ཀྱང་ཨ་མདོའི་སྐད་དང་ཤིན་ཏུ་མཐུན། བུད་མེད་རྣམས་ཀྱི་ཆས་ཀྱང་རྒྱབ་ཏུ་རས་ལྷེབ་མོ་ཞིག་དཔྱངས་ཏེ་དེར་གཡུ་སོགས་བསྒྲིགས་པ་ཨ་མདོ་དང་འདྲ། ཐ་ན་གླུ་ལེན་སྟངས་ཀྱང་དབུས་པའི་གཞས་ལྟ་བུ་མ་ཡིན་པར། ཁམས་དང་ཨ་མདོ་བཞིན་གདངས་རིང་པོ་འཐེན་ཏེ་ལེན། གླུ་ཁོ་རང་ཡང་། དཔེ་ཚན་པ་གཉིས་ལ་ཚིག་བཅད་སྐོར་གཅིག་སྟེ། ཁམས་དང་ཨ་མདོའི་གླུ་རྩོམ་སྟངས་དེ་འདྲ་རེད། དབུས་གཙང་དུ་དེང་སང་གླུ་གཞས་རྣམས་ཚིག་རྐང་བཞི་རེའི་ནང་དུ་བསྡུས་པ་ཤ་སྟག་ཡིན། བྱང་ཀུ་ལུ་ཏའི་ཡུལ་དུ་ཉིན་གཅིག་ཆར་པ་ཆད་འཕྲོ་ལ་ཉི་མ་ཚར་ལམ་ཞིག་ཤར། ངེད་སྡོད་ས་ལས་མི་རིང་བའི་མཐོང་ས་ཞིག་ན་ཕྱུགས་རྫི་ཞིག་གིས་གདངས་འཐེན་ཏེ་ཁམས་བྲག་གཡབ་ཕྱོགས་ན་ལེན་པའི་གླུ་དེ་འདྲ་མངོན་སུམ་ཞིག་ལེན་གྱིན་འདུག ངེད་ཡ་མཚན་ལ་སྐྱོ་དུང་ངེ་བ་ཞིག་བྱུང་། ཁོ་ཡོད་སར་ཕྱིན་པས་རྒྱ་གར་གྱི་བྱིས་པ་སྣམ་བུ་གྱོན་པ་ཞིག་འདུག གླུའི་ཚིག་ཀྱང་དེ་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒྱ་གར་བའི་སྐད་རང་དུ་འདུག ཕྱིས་གར་ཞ་ནས་འོངས་པ་ཞིག་གིས་ཡུལ་འདི་ཡང་སྔོན་བོད་ཀྱི་ས་ཡིན་ཅིང་། མངའ་རིས་ཆོས་རྒྱལ་ཞིག་གི་སྐབས་ཤོར་བ་ཡིན་ཟེར།” ཞེས་པ་ལྟ་བུར་མཚོན་ན་ཡང་རྩོམ་པ་པོས་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཕྱིར་དྲན་དང་གདུང་སེམས་སྐྱེས་ཤིང་། སྟོད་རྒྱ་གར་ནས་མདོ་ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་གཤིབ་བསྡུར། ནང་དུ་བསྐུམ་བཞིན་པའི་མི་རིགས་རང་གི་ས་ཁྱོན་ལ་“སྐྱོ་དུང་ངེ་བ་ཞིག་བྱུང”བ་རེད། དེ་ཡང་ལོས་ཡིན་ཏེ《ཐང་ཡིག་གསར་ཪྙིང་ལས་བྱུང་བའི་བོད་ཆེན་པོའི་སྲིད་ལུགས》ལས། “སྲས་ཁྲི་འདུས་སྲོང་རྒྱལ་སར་བཏོན།……ཞི་ཉེ་ཧིའི་རྒྱུད་ཀྱི་མན་པ་རྣམས་དབང་དུ་བསྡུས། ཞང་ཞུང་དང་ཏང་ཞང་ལ་སོགས་པའི་འཇང་པ་ཁག་ཀྱང་འབངས་སུ་བཅུག བྷོད་ཀྱི་ཤར་ཕྱོགས་སུང་ཀྲིག་དང་མའོ་ཀྲིག སོས་ཀྲིག་བཅས་དང་འབྲེལ། ལྷོ་བལ་ཡུལ་ལ་ཐུགནུབ་ཨན་ཞི་སྡེ་བཞི། བྱང་གྲུ་གུར་སླེབས་ཏེ། རྒྱ་ཁྱོན་ལེ་དབར་ཁྲི་ལྷག་ཡོད་པས། གོང་མ་ཧན་དང་ཝེ་རྒྱལ་རབས་སུའང་འདི་ལྟ་བུའི་རྒྱལ་ཁབ་སྟོབས་པོ་ཆེ་གཞན་སུའང་བྱུང་མ་མྱོང་།”ཞེས་བོད་བཙན་པོའི་དུས་སུ་བལ་བོ་བར་རང་རེ་བྷོད་ཀྱི་ས་ཁུངས་ཡིན་པ་ར་སྤྲོད་བྱས་འདུག་པས་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཤུལ་རྗེས་དེ་དག་མྱུལ་དུས“མཚར་སྡུག་འོད་སྟོང་འབར་བའི་ཁ་སང་གིས་དེ་རིང་གི་ཚབ་བྱེད་མི་ཐུབ﹙དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་ཚིག་ཡིན།﹚ཀྱང་དེ་དག་ཐམས་ཅད་གནས་སྐབས་ཀྱི་བསམ་པའི་རྒྱགས་ཕྱེ་དང་སེམས་ཁོང་གི་རྨི་ལམ་དུ་ཅིས་སྒོམ་མི་ཆོག བོད་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་ས་ཁོངས་དང་སྟོབས་འབྱོར་ནི་ཧ་ལས་དགོས་པའི་ཚུལ་དུ་ཡོད་པ་ང་ཚོས་ཡང་དེ་ལས་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་དུས་སུ“བཙན་པོས་ཀྱང་གུས་ལུགས་མཉམ་དགོས་གསུངས་པ་ལྟར། གོང་མས་ཀྱང་དེ་ལྟར་གསན་དུ་བཞད་དེ། སྔོན་ཆད་བྷོད་ཀྱི་ཕོ་ཉ་པ་འོངས་ཚེ། སྐྱེས་ཕུལ་ཞེས་པ་དེ་སྐྱེས་བསྩལ་ཞེས་པར་བཅོས་པ་དང་། ཐང་གི་སྐྱེས་གནང་ཞེས་པ་དེ་སྐྱེས་བསྐུར་ཅེས་པར་བཅོས། བྷོད་ལ་སྐྱེས་སོགས་བསྐུར་ཏེ་རྩིས་ལེན་གྱིས་ཤིག་ཅེས་པའང་བཞེས་སུ་གསོལ་ཞེས་པར་བཅོས།……ཧི་ནན་གྱི་ཡུལ་གྲུ་དེ་ཐང་བྷོད་གཉིས་ཀྱི་ས་མཚམས་སུ་བྱས”ཞེས་་པ་ལྟ་བུ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་དངོས་ལས་ཡོངས་སུ་ཤེས་ཐུབ། དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ནི་མཐོང་རྒྱ་དང་ཐོས་རྒྱ་ཡངས་པའི་མཁས་པ་ཞིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས་གནའ་དེང་ཞིབ་བསྡུར་གྱི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་ང་ཚོས་སུམ་གཉིས་ས་ཡི་དཀྱིལ་འཁོར་བཟུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཕྱིར་དྲན་བྱས་འདུག སྐབས་འདིར་ཐོན་དུས་ང་ཚོས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་འགན་ཁུར་ནི་རྩོམ་མཁན་རང་ཉིད་ཀྱི་བརྩེ་དུང་འཆད་བྱེད་ཙམ་མིན་པར་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་སྣང་ཚུལ་སྣ་ཚོགས་བརྗོད་དེ་ཀློག་པ་པོར་བསམ་གཞི་གི་བར་སྣང་ཡངས་པོ་ཞིག་སྤྲོད་རྒྱུ་དེ་ཡིན་པའང་ཤེས་ཐུབ། དེ་མིན་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སུ་ལྷ་སའི་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་པའི་སྐབས་སུ་སྔགས་པ་རྣམས་ཀྱི་ཐུགས་འདུན་དང་བསྟུན་པའི་ཆེད་དུ་ལྷ་ཁང་གི་ཀ་བ་ཕུར་བུའི་དབྱིབས་དང་། བོན་པོ་རྣམས་དགའ་བའི་ཆེད་དུ་ཟུར་བཞི་གཡུང་དྲུང་གི་རིས་ལྟར་ཇུས་འགོད་བྱས་པར་བརྗོད་ཀྱང་རྩོམ་མཁན་གྱིས་བོད་ལ་ཆོས་བསྒྱུར་མ་ཐག་པའི་སྐབས་དེར་སྔགས་པ་ཕུར་བུར་དགའ་མཁན་མང་པོ་མེད་པར་དེའི་འགོ་ཁུངས་ཡང་དག་ནི“ནཱལེནྡྲ་ལ་སོཊ་པའི་རྒྱ་གར་གྱི་གཙུག་ལག་ཁང་ཪྙིང་མ་ཀུན་གྱི་རྨང་གཞི་ཡང་གཡུང་དྲུང་གི་རིས་ཁོ་ན་ཞིག་དུ་སྣང་ཞིང་། ཀ་བ་ཡང་རྡོ་ལས་བྱས་པ་རྣམས་ཕུར་བུའི་དབྱིབས་སམ། རང་རེའི་ཇོ་ཁང་གི་ཀ་བ་དང་ཁྱད་ཡེ་མེད་ལ། དབྱིབས་དང་རྒྱན་གཅིག་པར་མ་ཟད། ཚད་ཀྱང་གཅིག་ཤུལ་དུ་གཅིག་འཛུགས་ནུས་པ་ཙམ་དུ་འདྲ”རིག་གནས་ཀྱི་འགོ་ཁུངས་ཡང་དག་དེ་ངོ་སྤྲོད་བྱས་འདུག རྩོམ་པ་པོས་འདི་ལྟར་རང་གི་འགྲུལ་བཞུད་ཀྱི་ཁྲོད་ཀྱི་མཐོང་ཐོས་གསར་བ་དག་ཀློག་པ་པོར་ངོ་སྤྲོད་བྱས་ཤིང་དེས་ང་ཚོར་བསམ་གཞིག་གི་བར་སྣང་ཡངས་པོ་ཞིག་སྤྲད་པ་འདི་ནི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཚོར་ཉམས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ཡིན།
འདིར་གསལ་བཤད་བྱེད་དགོས་པ་ཞིག་ལ་ལུང་རེ་འགའ་དྲངས་པ་རིང་པ་ལྟ་བུའི་སྣང་བ་སྟེར་ཀྱང་སྨྱུག་ཐོགས་པའི་ཀུན་སློང་ནི་གནའ་བོའི་བོད་་ཀྱི་བཞུར་རྒྱུན་རིང་བའི་ལོ་རྒྱུས་དང་ཁེབས་རྒྱ་ཆེ་བའི་ས་གནས། དཔལ་ཡོན་གྱི་རིག་གནས་དེ་ཕྱི་རབས་པ་ཀུན་ལ་ཤེས་སུ་འཇུག་པའི་ཐབས་ཤིག་ཏུ་བསམས་པ་དེའོ།།
གསུམ་པ། དོགས་སློང་དང་དྲང་གཏམ་སྨྲ་བའི་སྙིང་སྟོབས།
རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་འདིའི་ཁྱད་ཆོས་གསུམ་པ་ནི་དོགས་སློང་དང་སྐད་ཆ་དྲང་མོ་སྨྲ་བའི་སྙིང་སྟོབས་ཡིན། དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་རང་གི་མི་ཚེའི་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་ནོར་འཁྲུལ་ལ་དོགས་སློང་དང་སྐད་ཆ་གང་ཞིག་སྨྲས་ཀྱང་དྲང་གཏམ་ཁོ་ནར་བརྩོན་བཞིན་པའི་ཤེས་ཡོན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་རང་ཉིད་ཀྱི་ལག་ལེན་དངོས་ལས་མཚོན་པར་བྱས་ཡོད་དེ་དཔེར་ན་ཀུན་མཁྱེན་ཡིག་ཆ་དོགས་སློང་བྱས་པ་དང་། དེ་བཞིན་དུ《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང》གི་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་གངས་རི་དང་དེ་ལས་འཕྲོས་པའི་དོགས་དཔྱད་ལས་གངས་ཅན་ཞེས་པ་སྔོན་ཆད་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་རྒྱུད་ཡོངས་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་་པ་དང་། བོད་ཀྱི་མཁས་པ་ལ་ལས་ནེཔཱལ་ཞེས་པ་ལྷ་ལྡན་དུ་བསྒྱུར་བ་ནོར་འཁྲུལ་ཡིན་པ་རྒྱ་དཔེ་ན་དངོས་སུ་ཡོད་པ། ལྷ་ས་ཞེས་པ་འདིའང་ར་ས་ལས་འགྱུར་བ་སོགས་ལ་གསུང་ལུང་ཡང་དག་པའི་སྒོ་ནས་དོགས་སློང་བྱས་ཡོད་པ་ད་སྐབས་ཀྱི་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་མིག་དཔེར་འཛིན་འོས་པའི་སྙིང་སྟོབས་འབའ་ཞིག་རེད། དེ་མིན་ད་དུང་ཁོང་གིས་བོད་ཡིག་གི་སྒྲ་སྦྱོར་སྐོར་གླེང་སྐབས་དེབ་སྔོན་གྱི་དབུ་ན་ཡོད་པའི་རྒྱ་གར་གྱི་ཚིགས་བཅད་དེའང་རྩོམ་མཁན་རང་གིས་བརྩམས་པ་མིན་པར་དུས་འཁོར་གྱི་རྒྱུད་ཕྱི་མ་ནས་བཏོན་པ་དང་། ད་སྐབས་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་སྙན་ངག་རྩོམ་སྟངས་ཀྱང་རྒྱ་གར་སྙན་ངག་རྩོམ་སྟངས་ཁོ་ན་ལྟར་ཡིན་པ། བོད་ཀྱི་སྔོན་བྱོན་མཁས་པ་སྐོར་ཞིག་གིས་རྒྱ་གར་དང་བོད་སྐད་ལས་སྔ་མར་ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཡོད་པར་འདོད་དེ་སྔགས་ཡིག་གཅིག་ལ་དོན་མང་བོ་འགྲེལ་པ་ནི་སྦྲུལ་ལ་རྐང་ལག་བྲིས་པའི་དཔེ་རུ་སོང་བ་སོགས་དོགས་སློང་གང་མང་བྱས་ཡོད་པ་དང་། རྩོམ་པ་པོས་བོད་བཙན་པོའི་དུས་སུ་བྱུང་བའི་ལོ་ཙཱ་བ་ཆེན་པོ་རྣམས་ནས་བཟུང་ཀློང་ཆེན་པ་དང་བུ་སྟོན། རྗེ་ཡབ་སྲས་ཀྱི་དུས་བར་བོད་ལ་སུམ་རྐང་འབྲི་བའི་སྲོལ་མེད་ཀྱང་རབ་བྱུང་བཅུ་གཅིག་པའི་ནང་ནས་བཟུང་སུམ་རྐང་འབྲི་བའི་སྲོལ་བྱུང་ཞིང་། ད་སྐབས་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱི་སྒྲ་ཞེས་པ་འདི་ཡུལ་རྒྱ་གར་གང་བོ་ན་གོ་མཁན་གཅིག་ཀྱང་མེད་པ་དང་། ཐ་ན“འདར་ལོས་དཔག་བསམ་ཁྲི་ཤིང་གི་ཆད་བསབ་ཏུ་བྲིས་པ་དེ་དག་ཀྱང་རྒྱ་གར་བས་ཀློག་ཐུབ་པ་གཅིག་ཀྱང་མེད།”ཅེས་བརྗོད་ཡོད་པ་དང་། རྩོམ་པ་པོས་ཀྱང་ཐོག་མར་རྒྱ་གར་དུ་ཐོན་དུས་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་དག་གི་སྒྲ་མཁྱེན་པ་ལ་རྒྱ་ཆེན་པོར་བཟུང་ཡང་རང་གི་མིག་གིས་དངོས་སུ་མཐོང་བས་ན་ལ་རྒྱའི་མཁར་རྫོང་བཙན་པོ་དབང་མེད་དུ་ཞིག་པ་རེད། དེ་མིན་ཀ་ཡ་ནས་རྡོ་རྗེ་གདན་བར་དུ་ལེ་དབར་བཅུ་བཞི་བཅོ་ལྔ་ཙམ་ལས་མེད་ཀྱང“རང་རེའི་ལོ་རྒྱུས་ན་ག་ཡ་ནས་ནུབ་ཏུ་ཟླ་བ་གསུམ་ན་རྡོ་རྗེ་གདན་སོགས་བྲིས” པ་སོགས་ལ་ཤ་ཚ་ཚ་དང་སྙིང་ཉེ་ཉེ། དོགས་སློང་དང་། བོད་ཀྱི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱི་གཅམ་བུའི་རང་གཤིས་ལ་སེམས་ཁུར་བྱས་འདུག་པ་ནི་རྒྱ་རིགས་ཀྱི་རྩོམ་པ་པོ་གྲགས་ཅན་པཱ་ཅིན（巴金）གྱིས་ངས་བྲིས་པའི་ལྷུག་རྩོམ་རྣམས་ལ་རིན་ཐང་ཆེན་པོ་མེད་མོད་གལ་ཏེ་རིན་ཐང་ཅུང་ཙམ་ཡོད་ན་ལྷུག་རྩོམ་དེ་དག་ལས་སྐད་ཆ་དྲང་མོ་སྨྲས་པ་དེ་ཡིན་ཞེས་བརྗོད་པ་བཞིན་ནོ།།
བཞི། རྗོད་བྱེད་ཚིག་གི་མཛེས་པའི་སྐོར།
གོང་ནས་རྩོམ་ཡིག་འདིའི་དོན་དངོས་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཚོར་ཉམས་ཀྱི་་ཁྱད་ཆོས་སྐོར་ཞིག་བརྗོད་པ་ལས་《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང》རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཡིན་པར་སྒྲུབ་ཅིང་རིག་གནས་ཀྱི་དྲོ་བ་སྟུག་པོ་མཆིས་པ་ཚང་མར་ངོ་སྤྲོད་བྱས་པ་ལྟར་ལགས། མཛེས་ཉམས་ནི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་རྩ་བའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཡིན་པས། འདིར་གོམ་གང་མདུན་སྤོས་སྒོས་རྩོམ་འདིའི་རྗོད་བྱེད་ཀྱི་མཛེས་པར་ཅུང་ཙམ་དཔྱད་ན་རྩོམ་ཡིག་ལས་རྩོམ་འགོ་འདི་ལྟར་བསླངས་ཡོད་དེ “དེ་ཡང་རང་རེའི་ཡུལ་འདིར་རྒྱལ་བློན་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་རྣམས་ཀྱི་སྤྱན་ལྟོས་ལ་བརྟེན་པས། གང་ནས་རྒྱལ་བསྟན་བོད་དུ་བྱོན་པའི་གནས་ཁྱད་པར་ཅན་རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་འདི་ལ་མཆོག་དམན་བར་མའི་སྐྱེ་བོ་ཀུན་གྱིས་དད་ཞེན་གུས་པ་ཚད་མེད་ཡོད་གཤིས། རང་རེའི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱི་རྣམ་དཔྱོད་ཀྱི་འཆར་ཚུལ། རྩོམ་པའི་སྒྲིག་སྟངས། ཆས་དང་། ཆོ་ག་སོགས་སྒོ་གསུམ་གྱི་བྱེད་པ་ཐམས་ཅད་ལ་ཏིལ་ལ་ཏིལ་མར་གྱི་ཚུལ་དུ་རྒྱ་གར་བས་ཤན་གྱིས་ཁྱབ་ནས་ཡོད་ཅིང” ཅེས་བབ་ཆགས་ཤིང་གོ་སླ་བའི་སྒོ་ནས་རྩོམ་འགོ་བཟུང་སྟེ་རྒྱ་གར་རིག་གནས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་ཏིལ་ལ་ཏིལ་མར་གྱི་ཚུལ་གྱི་ཤན་ཞུགས་ཡོད་པས་ན་རྩོམ་པ་པོ་རྒྱ་གར་དུ་ངེས་པར་དུ་འགྲོ་འདོད་་་པའི་བསམ་ཚུལ་སྐྱེས་པའང་ཞོར་ལ་བརྗོད་ཡོད་པ་རེད། འདིས་རྩོམ་ཧྲིལ་པོའི་མཇུག་ཡག་པོ་བསྐྱང་བར་ཁང་བའི་ཀ་གདུང་ལྟ་བུའི་ནུས་པ་ཐོན་འདུག དེ་མིན་ད་དུང་རྒྱ་གར་གྱི་ཡུལ་སྤྱིའི་ཆགས་དབྱིབས་བྲིས་པ་གོང་ནས་བརྗོད་ཟིན་པས་འདིར་བསྐྱར་བཟླས་མི་བྱེད། ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་འདབས་ཀྱི་ཐང་ཆེན་ནི “གདུགས་དང་སྡེར་མ་འདྲ་བའི་ལོ་མ་ལྷེབ་ཆེན་ཟིལ་པ་ཁྲོམ་མེ་པ་དག་ལམ་གྱི་ཕྱོགས་གཡས་གཡོན་གཉིས་ན་འཛིང་ཞིང་སྐྱེས་པ། ཐོས་མ་མྱོང་བའི་བྱེའུ་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་སྐད་སྒྲོག་པ། སྨུག་སྤྲིན་དཀར་པོའི་གསེབ་ན་རྩེ་མོ་ཡར་འཕགས་པའི་རི་མཐོངས་ནགས་ཚོམ་བུས་བརྒྱན་པ་དག་ན་གྲོང་ཁྱིམ་གཉིས་གསུམ་སྦྲེལ་བ། རྩྭའི་ཐོག་ཕུབས་དང་སྨྱུག་མའི་ཀ་བ་བཞིས་ལྷང་ངེར་བཏེགས་པའི་ལྡིང་ཁང་མེ་ཏོག་གི་འཁྲི་ཤིང་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་གཡོགས་པ” ཞེས་ལམ་འགྲམ་དུ་སྐྱེས་པའི་ལོ་མ་ཆེན་པོ་དག་གདུགས་དང་སྡེར་མའི་གཟུགས་སུ་བཀོད་པ་དང་སྨུག་སྤྲིན་དཀར་པོའི་གསེབ་ཀྱི་གྲོང་ཁྱིམ་རེ་གཉིས། མེ་ཏོག་གི་འཁྲི་ཤིང་སོགས་རི་མོ་བཞིན་ང་ཚོས་མིག་ལམ་དུ་བསྟར་ཡོད། རྩོམ་པ་པོས་སིངགལའི་ཡུལ་ང་ཚོར་མཚམས་སྦྱོར་བྱེད་དུས “དེ་ཡང་རྒྱ་གར་གྱི་ས་མཐའ་རྣམས་ས་དམར་པོ་གཏོར་མ་འདྲ་བས་གང་བ་རང་རེའི་ཟ་ལར་ཁོག་དང་འདྲ་སེ་བ་ཞིག་ལ་གླིང་འདི་ནི་གང་དང་ཡང་མི་འདྲ་བར་ས་གཤིན་ཅིང་། གསིང་མ་དང་ནགས་ཚུལ་རྒྱས་པས་རི་ལྗོངས་ཐམས་ཅད་སྨུག་དུང་ངེ་བ་ཡོད” ཅེས་ཡུལ་དེའི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ང་ཚོར་གསལ་བོར་བརྗོད་ཡོད་པ་རེད། རྩོམ་པ་པོས་ང་ཚོར་རིག་གནས་ཤེས་བྱ་དང་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས། འདས་པའི་ལོ་རྒྱུས། རང་གི་ལྟ་ཚུལ་གང་ཞིག་བརྗོད་ཀྱང་རྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཐད་ནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་མཛེས་ཉམས་དེ་ནམ་ཡང་ཤོར་དུ་མ་བཅུག་པ་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་སྔོན་བྱོན་མཁས་པའི་འུད་བརྗོད་ཀྱིས་ཁེངས་པའི་རྩོམ་སྟངས་ལ་འགྲན་སློང་བའི་བསམ་བློ་མཚོན་ལ་ཡང་ཅིག་བརྗོད་ན་དེས “མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་རིག་གནས་འཛུགས་བསྐྲུན་ཐད་ཀྱི་བསམ་བློའང”（17） མཚོན་ཐུབ། དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ་ཞིག་ནི་ཁོ་ཡུལ་གང་ལ་ཐོན་ནས་བྱ་དངོས་གང་ཞིག་བྲིས་ཀྱང་དཔེ་ཚང་མ་ང་ཚོར་ཆ་རྒྱུས་ཡོད་པ་ཏག་ཏག་བཀོལ་ནས་མི་ཤེས་པ་ཞིག་གོ་སླ་བའི་སྒོ་ནས་ཕྱི་གསལ་ནང་གསལ་དུ་བཏང་བ་དེ་རེད། མདོར་ན་རྩོམ་ཡིག་འདིའི་རྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཆ་ནས་བརྗོད་ན་ཚིག་གི་སྦྱོར་བ་ལེགས་ཤིང་གོ་སླ་བ་དང་ཡིད་འགུག་ཐེབས་པ་ཞིག་ཡིན་ལ་དཔེ་དྲངས་ན་ད་དུང་ཧ་ཅང་མང་ཡང་འདིར་ཡིག་ཚོགས་ལ་འཇིགས་ནས་འདི་ཙམ་གྱིས་འཐུས་པར་བྱས་ལ་རྣམ་དཔྱོད་དང་ལྡན་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་པར་མཁྱེན།
དེ་མིན་གོང་ནས་བརྗོད་ཟིན་པ་ལྟར་བརྗོད་བྱ་ཕུན་ཚོགས་དང་རྣམ་པ་སྣ་མང་ཅན་ནི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་གཞན་ཞིག་ཡིན་ལ་《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང》གི་བརྗོད་བྱ་སྣ་མང་ཡིན་པའི་ཐད་ནས་གོང་ནས་གླེང་ཟིན་པ་ལས་གཞན་རྒྱ་གར་གྱི་ཡུལ་དུ་སྐྱེས་པའི་རྒྱ་ཤུག་དང་། ཨཤྭཐ། ནེེགྲོངྷ། ཛམ་བུའི་སྡོང་བོ། ཨཤོཀ ཏམྦུལ། ཏ་ལའི་སྡོང་བོ། ཨམྲ་སོཊ་ཡུལ་རྒྱ་གར་དུ་སྐྱེས་ཀྱང་རང་རེའི་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ཏུ་ཡོད་ལ་མཐོང་མ་མྱོང་བའི་ཤིང་དང་མེ་ཏོག་སྐོར་གྱི་ནུས་པ་དང་རྣམ་གྲངས། ངང་པ་དང་སྲེ་མོང་། ཀོ་ཀི་ལ་སོགས་བྱ་རིགས་ཀྱི་སྐོར་ཡང་བྲིས་ཡོད་པས་ནང་དོན་གྱི་ཐད་ནས་རྩོམ་ཡིག་ཧྲིལ་པོར་མཛེས་སྡུག་གི་ཁ་དོག་གཞན་པ་ཞིག་བསྣན་འདུག དེ་མིན་ད་དུང་བོད་ཡིག་དང་གུབཏའི་ཡི་གེ་གཉིས་ཀྱི་མཚུངས་ས་དང་། རྒྱལ་རྒྱུད་སྐོར་ཅིག་གི་གནས་ཚུལ། མུ་སྟེགས་ཆོས་ལུགས། རྒྱལ་པོ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་སོགས་མང་པོ་བྲིས་འདུག་ལ་དེ་དག་ནི་རེ་རེ་བཞིན་བརྗོད་རྒྱུ་ཧ་ཅང་ནས་ཁག་པོ་འདུག་པས་འདིར་བྱ་བརྒྱ་རྡོ་གཅིག་གིས་ཆོག་པར་བྱས་པ་ཡིན། རྣམ་པ་སྣ་མང་ཅན་གྱི་ཐད་ནས་བརྗོད་ན་གཙོ་བོ་འབྲི་ཐབས་ལ་གོ་དགོས་ཤིང་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཚེ་སྲོག་མ་འཁྱོལ་བའི་རྨང་གཞིའི་ཐོག་འཕྱོར་འབྲི་དང་ཞིབ་བསྡུར། དཔྱད་པ་གཏོང་བ། དོགས་པ་སློང་བ། གཞན་གྱི་ལྟ་བར་དགག་པ་སོགས་ཐབས་ལམ་སྣ་ཚོགས་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་ཆོག་ཅིང《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང》དུ་ཐབས་ལམ་གང་མང་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་ཡོད་པར་མ་ཟད། “དམངས་སྲོལ་རིག་པ་དང་ལྗོངས་རྒྱུ་རིག་པ། སྤྱི་ཚོགས་རིག་པ། མིའི་རིགས་རིག་པ།ས་རྒྱུས་རིག་པ།གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་རིག་པ་སོགས” ཀྱི་ཐབས་ལའང་གང་ལ་གང་འཚམས་ཀྱིས་བཀོལ་འདུག
བཞི་པ། མཇུག་གི་གཏམ།
རྩོམ་འདིའི་ནང་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་མཚན་ཉིད་དང་ཁྱད་ཆོས་ལ་སྦྱར་ནས་《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང》རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་མམ་ལྷུག་རྩོམ་ཆེ་བ་ཡིན་པར་བསྒྲུབས་པ་ནི་ཕྱོགས་གཅིག་ནས་བརྩམས་ཆོས་འདིའི་རིན་ཐང་ངོ་མ་རྩོམ་རིག་དཔྱད་འཇོག་དང་གསར་ཪྙེད་ཀྱི་མཐོང་སྣེ་ནས་སྔོག་འདོན་བྱས་ཏེ་བོད་པའི་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་གྱི་ལམ་བུ་ཆེ་རུ་གཏང་བར་རྔོ་ཐོག་པའི་ཕན་སེམས་དང་། གཉིས་ནས་རྩོམ་རིག་གསར་རྩོམ་ལ་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་རྒྱབ་བརྟེན་དགོས་པར་མ་ཟད་གཞུང་ལུགས་འཛུགས་བསྐྲུན་གྱི་འགན་ཁུར་ནི་དུས་དང་རྣམ་པ་ཀུན་ཏུ་བརྩོན་པར་བགྱི་བའི་ལས་ཉག་ཅིག་ཡིན་པ་གཞིར་བྱས་རྩོམ་པ་པོ་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་རྒྱལ་ནང་ནས་རྒྱལ་ཕྱིར་འགྲིམས་ཏེ་ཉེན་ཁ་དང་ཚེ་སྲོག་གིས་འགྲིལ་བཞུད་དེས་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་དང་བལ་བོ། བོད་སོགས་ཀྱི་ཐུན་མོང་གི་མཚུངས་ཆོས་གཅིག་ཏུ་སྣོལ་བ་དང་། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་འགོ་ཁུངས་ཆུ་འགོ་གངས་ལ་གཏུག་པ་ལྟར་བགྱིས་ཏེ་རྩོམ་ཡིག་ཧྲིལ་བོ་ལྷུག་མའི་ཐབས་ལ་བརྟེན་པ་དང་བརྗོད་བྱའི་ཆ་ནས་ནང་དོན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་ཤིང་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རང་གི་ལྟ་བས་སྤྲས་པའི་མི་ཚད། བོད་ཀྱི་མཁས་པ་ལ་ལ་ཞིག་གིས་རབ་རིབ་དུ་བཏང་བའི་རྒྱ་གར་རྡོ་རྗེ་གདན་དང་དེའི་མཐའ་ཁོར་གྱི་ཡུལ་གྲུ་དག་ང་ཚོའི་མིག་ལམ་དུ་ཇི་བཞིན་དུ་བཤམས་ཤིང་། གནས་ལུགས་བརྗོད་པ་གཏན་ཚིགས་ཀྱིས་བརྒྱན་པས་རྩོམ་འདིའི་ང་ཚོར་གོ་སྐོན་བློ་འགུག་གི་ནུས་པ་བླ་ལྷག་ཏུ་སྐྱེད་ཐུབ་ཅིང་རྔམ་མཐུག་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་བྲོ་བ་སྟུག་པོ་གང་འདོད་འདོད་དུ་མྱང་ཆོག་པས་ན《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང》ནི་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་གི་མིང་དོན་མཚུངས་པའི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་དང་པོ་ཡིན་ཞེས་མགྲིན་པ་གཟེངས་སུ་བཏེགས་ནས་སྨྲས་ཆོག་གོ།
མཆན་འགྲེལ།
1.དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ》བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་པར་སྐྲུན་ཁང་གིས། 1990ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 2008ལོརབོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་ལྷ་སར་པར་དུ་བསྐྲུན། དེབ་དང་པོ། ཤོག་ངོས5ན་གསལ།
2.《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ》བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་པར་སྐྲུན་ཁང་གིས། 1990ལོརབོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 2008ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་ལྷ་སར་པར་དུ་བསྐྲུན། དེབ་དང་པོ། ཤོག་ངོས15ན་གསལ།
3.《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ》བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་པར་སྐྲུན་ཁང་གིས། 1990ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 2008ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་ལྷ་སར་པར་དུ་བསྐྲུན། དེབ་དང་པོ། ཤོག་ངོས40ན་གསལ།
4.《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ》བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་པར་སྐྲུན་ཁང་གིས། 1990ལོའི་ཟླ4པར་གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས། 1990ལོའི་ཟླ4པར་ཐེངས་དང་པོ་བསྒྲིཊ། 2008ལོའི་ཟླ 12པར་ཐེངས་གཉིས་པ་བཏབ། དེབ་དང་པོ། ཤོག་ངོས54ན་གསལ།
5. 《母牛、猪、战争和妖巫：人类文化之谜》 哈里斯著上海文艺出版社,1990年, P69.
6.《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ》བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་པར་སྐྲུན་ཁང་གིས། 1990ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 2008ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་ལྷ་སར་པར་དུ་བསྐྲུན། དེབ་དང་པོ། ཤོག་ངོས102ན་གསལ།
7.《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ》བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་པར་སྐྲུན་ཁང་གིས། 1990ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 2008ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་ལྷ་སར་པར་དུ་བསྐྲུན། དེབ་དང་པོ། ཤོག་ངོས139ན་གསལ།
8.《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ》བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་པར་སྐྲུན་ཁང་གིས། 1990ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 2008ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་ལྷ་སར་པར་དུ་བསྐྲུན། དེབ་དང་པོ། ཤོག་ངོས71ན་གསལ།
9.《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ》བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་པར་སྐྲུན་ཁང་གིས། 1990ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 2008ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་ལྷ་སར་པར་དུ་བསྐྲུན། དེབ་གཉིས་པ། ཤོག་ངོས77ན་གསལ།
10.《吐蕃传》端智嘉﹑陈庆英翻译 ,青海民族出版社出版, 1983年6月,P22-23.
11.《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ》བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་པར་སྐྲུན་ཁང་གིས། 1990ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 2008ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་ལྷ་སར་པར་དུ་བསྐྲུན། དེབ་གཉིས་པ། ཤོག་ངོས83ན་གསལ།
12. 《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ》བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་པར་སྐྲུན་ཁང་གིས། 1990ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 2008ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་ལྷ་སར་པར་དུ་བསྐྲུན། དེབ་དང་པོ། ཤོག་ངོས292ན་གསལ།
13.《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ》བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་པར་སྐྲུན་ཁང་གིས། 1990ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 2008ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་གིས་ལྷ་སར་པར་དུ་བསྐྲུན། དེབ་དང་པོ། ཤོག་ངོས119ན་གསལ།
14. 《མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་འབུམ》སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་པར་ཐེངས་དང་པར་གཞི་དང་པོ། ཤོག་ངོས4གསལ།
15.《མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་འབུམ》སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་པར་ཐེངས་དང་པར་གཞི་དང་པོ། ཤོག་ངོས34གསལ།
16.《མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་འབུམ》སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་པར་ཐེངས་དང་པར་གཞི་དང་པོ། ཤོག་ངོས342ན་གསལ།
17. 《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ》ཨ་སྔགས་ཚེ་རིང་བཀྲ་ཤིས་ཀྱིས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2005ལོའི་པར་ཐེངས་དང་པར་གཞི་དང་པོ། ཤོག་ངོས155–156ན་གསལ།
18.《མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་འབུམ》སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་པར་ཐེངས་དང་པར་གཞི་དང་པོ། ཤོག་ངོས175ན་གསལ།
